Επίλογος...

Τ' άλλα που γίναν ύστερα θα' πρεπε να' ναι ο επίλογος του χρονικού μιας ισραηλιτικής Κοινότητας στην Ελλάδα. Ποτές δεν είταν ο σκοπός μου να το γράψε εγώ ένα τέτοιο χρονικό - και δεν νομίζω πως είναι δουλειά μου. Εγώ για τον Καμπιλή τον δικό μου ήθελα να πω, που γέρασα κι ακόμα δεν τα κατάφερα να το ξέρω τι αγάπησα και τι μίσησα από την πίστη του. Τα είπα - όπως μπορούσα.

Μα η ζωή τούτη τη φορά θέλησε να κλείσει η ίδια το διήγημα, δίνοντας αυτή - σπάνιο πράγμα - την αναγκαία λύση. Αρκεί, λοιπόν, ν' αναφέρω χρονογραφικά πως ο Σαμπεθάι Καμπιλής τον κράτησε στ' αλήθεια τον όρκο που' δωσε στο Θεό του εκείνη τη νύχτα και δεν την άφησε απ' τα χέρια του την Κοινότητα των Εβραίων ως την τελευταία στιγμή - ως το Θάνατο, το δικό του και το δικό της.

Όταν ακούστηκαν οι Γερμανοί και κατέβαιναν στην Ελλάδα, άρχισε και στη μικρή Κοινότητα των Εβραίων αυτής της πόλης ο μεγάλος τρόμος. Όλοι ξεπουλούσαν, άλλοι φκιάχνανε λίρες, όλοι φώναζαν να σκορπίσουν και να κρυφτούνε μέσα στους Ρωμιούς. Η κοινότητα τρανταζόταν ολόκληρη, ακόμα λίγο και θ' άρχιζε το σωτήριο σκόρπισμα.

Δεμένους με τα χίλια σκοινιά του, δίβουλους και τρομαγμένους, ο Σαμπεθάι Καμπιλής τους κράτησε κει, με χίλιους τρόπους, με μηχανές κ' ελπίδες και με φοβερίσματα, να μη σκορπίσουν μονάχα, να μην του φύγουν. Και τους προφτάσαν, εκεί. Και τους πήραν όλους: και τον κουφό το χαχάημ και τις γριές και τους γέρους και κείνους που θέλανε να δουλέψουνε το Σάββατο και τους άλλους όλους που δεν πιάνανε τη φωτιά και τα μικρά τα παιδιά τους με τα σπυριά και του Σαμπεθάι Καμπιλή τα παιδιά και το Σιέμο και τον ίδιον τον Σαμπεθάι Καμπιλή. Και χαθήκαν όλοι - τέσσερις χιλιάδες ψυχές, έξω από κείνους τους λιγοστούς, μετρημένους στα δάχτυλα - που δεν θέλησαν ν' ακούσουν τον Σαμπεθάι Καμπιλή και τα σπάσανε τα σκοινιά του και φύγανε, κρύφτηκαν μες στους Ρωμιούς ή πήγανε στο βουνό που τους φώναζαν οι εαμίτες.

Μέσα σε λίγες ώρες η Κοινότητα των Εβραίων βούλιαξε ακέρια. Με τη Συναγωγή της, τα μαγαζιά της, τους παράδες τους μαζωμένους πεντάρα-πεντάρα. Δεν έμεινε τίποτα. Η μικρή μας πόλη με πιασμένη την ανάσα άκουσε το σπαραγμό και το θρήνο που υψώθηκε απ' τα οβραίικα. Είταν ο ύστατος θρίαμβος του Σαμπεθάι Καμπιλή.